Uitkijktoren De Nieuwe Herdgang

Van een landschappelijke archetype naar een iconische beklimbare snelwegsculptuur die drie landschappen met elkaar verbindt

Project ingediend door Reijrink Staalconstructie 

Asfaltbanen doorsnijden het Brabantse landschap, een klein niemandsland in het midden blijft over. Daarin staat de uitzichttoren. Vanaf 25 meter hoogte zijn het landschap en de Tilburgse skyline te overzien. Zo worden drie omliggende landschappen opnieuw met elkaar verbonden. De driehoekige vorm refereert naar de historische herdgang: een driehoekige kruising waar herders vee verzamelden en nederzettingen stichtten. Deze landschappelijke typologie is vertaald in een iconische sculptuur die er vanaf elk punt op de snelweg anders uitziet.

Beschrijving staalconstructie en/of gebruik van staal

De constructie van de toren heeft een stalen bovenbouw die bekleed is met houten delen. Ieder been van de driehoek bestaat uit twee vakwerken waartussen de trap hangt. Om lokale stabiliteit te verkrijgen vormen de verticalen in de vakwerken samen met een ligger onder de vloer een momentvast “u-frame” dat de gedrukte vakwerkregel fixeert. Globale stabiliteit komt uit een systeem van windliggers direct onder de vloer dat horizontale belastingen uit wind en excentriciteit overbrengt naar de fundering. De vakwerken bestaan uit standaard profielstaal. Aan de hoge zijde zijn de opgaande vakwerken gesteund door twee buiskolommen in V-formatie die 15 graden achteroverhellen.

De gehele constructie is gefundeerd op vier punten zodat de constructie boven het maaiveld lijkt te zweven: ter plaatse van de onderhoeken, V-kolom en de entree. Fundaties bestaan uit gewapend betonnen poeren op prefab voorgespannen betonpalen. De posities van de steunpunten zijn zo gekozen dat er normaliter geen trek op de palen optreedt. Enkel bij extreme wind zal dit het geval zijn.

Bijzondere aspecten bouwkundig concept / ontwerp

De Nieuwe Herdgang is een sculptuur met als basisvorm de driehoek. Vanaf de snelweg is de driehoek te ervaren als symbolische toegangspoort tot de stad Tilburg. Bij het beklimmen zijn drie richtingen te ervaren de toren ‘aanwijst’: de door de A58 doorsneden landschappen Moerenburg, Koningshoeve en het Oisterwijkse Bos worden weer met elkaar verbonden.

De sculptuur verwijst ook naar de historische kruisingen in het landschap: herdgangen. Herders verzamelden hun vee waar wegen bij elkaar kwamen. Deze vaak driehoekige weides waren het begin van nederzettingen in het landschap. De organische structuur met herdgangen is ook nu nog te herkennen in de vele driehoekige pleinen in Tilburg.

Om de driedimensionale driehoek tot haar recht te laten komen, waren scherpe hoeken in detaillering belangrijk. De materialisatie is uniform. De toegangstourniquet is bijvoorbeeld omlijst met geperforeerde staalplaat, hetzelfde materiaal als de traptreden. De kleur van het hout zal door natuurlijke vergrijzing dichterbij die van het staal komen, zodat een ton-sur-ton kleurenpalet de hoofdvorm versterkt.

Bijzondere constructieve slimmigheden / detailleringen

In de hoeken waar de vakwerken samenkomen zijn gelaste, diamantvormige kokers toegepast om de aansluiting op een elegante manier op te lossen.

Aan de bovenzijde van de “V-kolom” bevindt zich een koppeling in de vorm van een stalen buis die die de krachten en vervorming in de windligger minimaliseert en dus het materiaalgebruik optimaliseert. De kolommen zijn door middel van een “T-kop” aan de vakwerken gekoppeld. Ongelijke belasting uit de vakwerken kan zo worden ‘vereffend’ door een compenserend buigend moment in de kolommen. In de lengterichting zijn de vakwerken scharnierend aan de kolom gekoppeld om buiging in de kolommen als gevolg van thermische effecten of vervorming te voorkomen. Met deze reden is de onderzijde van de V-kolom van een kogelscharnier voorzien.

Er is gebruik gemaakt van glijdende opleggingen zodat er nooit hoge horizontale belastingen kunnen optreden als gevolg van thermische uitzetting van de staalconstructie.

Bijzondere aspecten uitvoering

Al het staal is thermisch verzinkt. De maximale afmetingen van het zinkbad zijn 18 x2.5m. Dit dicteerde de maximale productie afmetingen. In het werk werden elementen enkel aan elkaar gebout, nooit gelast.

De constructie is opgebouwd met behulp van 2 kranen die ieder gelijktijdig een loopbrug hesen en een verreiker die op dat moment de V-kolom in positie hield. Het samenbouwen van de onderdelen moest vanwege de stabiliteit in 1 dag uitgevoerd worden.

Bijzondere functionele aspecten van het bouwwerk

Gemeente Tilburg schreef in 2017 een prijsvraag uit voor jonge ontwerpers voor een uitzichttoren van 25 meter hoog in Knooppunt De Baars. De toren moest ruimte bieden aan 10-15 mensen. Door het beklimmen onderdeel van de beleving te maken heeft niet alleen het bovenste puntje, maar de gehele route een functie. Sportievelingen beklimmen de trappen als work-out, Bourgondiërs picknicken op de heuvel eronder. Het is een plek voor ontmoetingen tussen stadsbewoners en natuurliefhebbers. Daarmee is het de gevraagde eyecatcher voor automobilisten, fietsers en wandelaars, een toegangspoort tot de stad Tilburg.

Met een krap bouwbudget (€275.000 incl. honoraria) en een bouwplaats die alleen via een smal tunneltje bereikbaar was, was het maken van een iconisch object op deze plek een uitdaging. Het mocht ook geen afleidend object worden voor verkeer op de snelweg. Ondanks haar ranke structuur en natuurlijke kleur, trekt De Nieuwe Herdgang de aandacht doordat zij zich uitstrekt in de breedte en vanaf elk punt op de weg er anders uitziet.

Duurzaamheid, toekomstwaarde

De driehoekige sculptuur verwijst naar de vroege ontmoetingsplekken in het landschap. Daarmee maakt zij de onlosmakelijke verbinding tussen landschap en mens expliciet en het landschap toegankelijk. Het niemandsland tussen de snelwegen wordt een plek waar de stad ontspant.
De uitzichttoren gaat een directe relatie aan met het landschap, door de heuvel waarop ze is gebouwd. Ze leunt op het landschap, of zij lijkt het landschap omhoog te trekken. De heuvel zorgt voor zowel natte en droge ondergronden en om de biodiversiteit te versterken mag de natuur haar gang gaan.

Er is gestreefd naar een zo lang mogelijke levensduur. De staalconstructie is ondanks haar fragiele voorkomen robuust, de details is extra aandacht uitgegaan naar het voorkomen van corrosie. De bekleding is bio-based. De stevige Accoya houten delen zijn losmaakbaar bevestigd op 8cm van elkaar, zodat ze goed geventileerd zijn. De hout- en staalleverancier zijn lokale partijen, beide gevestigd op 15 minuten rijafstan

Waarom thermisch verzinkt staal?

De verzinkte constructie is een triangelvormige trapconstructie waarvan één zijde op de grond ligt en twee zijdes de hoogte in staan. De twee trappoten die omhoog staan, rusten op acht meter uit de bovenzijde weer op een V-kolom die op een speciale bolscharnier staat bevestigd. Omdat dit een constructie is die jaar in jaar uit in weer en wind staat, is er voor gekozen om deze te verzinken waardoor ze dus geen verder onderhoud meer behoeft.